قیاس مختلطقیاس مختلط، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای قیاس مؤلَّف از قضایای موجّهات است. ۱ - اقسام قیاسقیاس از نظر تصریح و عدم تصریح به جهت قضایای به کار رفته در آن، به قیاس مطلق و قیاس مختلط تقسیم می‌شود. ۱.۱ - قسم اولقیاس مطلق، قیاسی است که صغرا و کبرای آن از قضایای غیر موجهه تالیف شده باشد مانند: "هر خمری سُکر آور است، و هر سکر آوری حرام است، پس هر خمری حرام است". [۱]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان، ص۱۲۶.
[۲]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۲۹.
[۳]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۱۲۵.
۱.۲ - قسم دومقیاس مختلط، قیاسی است که صغرا و کبرای آن از قضایای موجهه ترکیب یافته باشد، مانند: "هر انسانی حیوان است بالضرورة، و هر حیوانی حساس است بالضرورة، پس هر انسانی حساس است بالضرورة". ۲ - دیدگاه محقق طوسیمحقق طوسی در اساس الاقتباس یادآور می‌شود قیاس مختلط حقیقی قیاسی است که مقدمات آن از دو جنس مختلف باشند و اگر از جنس واحد باشند (مثلاً هر دو ممکنه عامه باشند) از باب توسّع در مختلطات داخل شده‌اند. ۳ - ضروب قیاس مختلطچون هر یک از صغرا و کبرای قیاس مختلط دارای صنفی از اصناف جهات است پس برای هر یک از ضروب اَشکال به تعداد حاصل ضرب اقسام موجهات در خودش، اختلاط متصور است مثلا اگر تعداد جهات، چنان که معمول است، ۱۳ عدد اعتبار شود حاصل ضرب عدد ۱۳ در خودش که ۱۶۹ می‌باشد، مجموع مختلطات هر ضرب خواهد بود. البته با اِعمال شرایط انتاج اَشکال، در بعضی از ضروب از مجموع ۱۶۹ صورت یاد شده تعدادی ساقط خواهد شد؛ مثلا صغرای شکل اول، مشروط است به این که فعلیه باشد پس دو قسم قضیه ممکنه (عامه و خاصه) در آن موجود نیست و حاصل ضرب این دو قسم در ۱۳ قسم کبرا (که ۲۶ ضرب می‌شود) از مجموع ۱۶۹صورت متصور، خارج شده و ۱۴۳ ضرب صحیح باقی می‌ماند. [۷]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۴۹.
[۸]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۱۱.
۴ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۵ - پانویس
۶ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس مختلط»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۳۰. |